Czym jest mikobiota i mikrobiom jelitowy? Jaką rolę pełni mikrobiom jelitowy? I czy jest jakiś związek między mikrobiotą a otyłością? Na te i inne pytania odpowiada dietetyk.
Mikroflora, mikrobiom i mikrobiota – co to jest?
Mikroflora, mikrobiom i mikrobiota to pojęcia, które coraz częściej pojawiają się w kontekście zdrowej diety i ogólnie zdrowia. Ale czym właściwie jest mikrobiota jelitowa? I jaka jest różnica między mikrobiomem a mikrobiotą?
Mikrobiom to zbiór genomów drobnoustrojów, które żyją w naszym organizmie, zarówno na jego powierzchni, jak i wewnątrz, na przykład w jelitach czy na skórze.
Choć terminy „mikrobiom” i „mikrobiota” są często stosowane zamiennie, mikrobiota odnosi się bardziej do samych mikroorganizmów, podczas gdy mikrobiom obejmuje również ich genomy oraz środowisko życia tych organizmów. Dawniej mikrobiota jelitowa nazywana była też „mikroflorą bakteryjną”.
Skład mikrobioty jelitowej
Jelita są domem dla złożonej i różnorodnej społeczności mikroorganizmów, w tym bakterii, wirusów, grzybów i archeonów.
Bakterie jelitowe można podzielić na kilka głównych grup, które obejmują:
- Firmicutes,
- Bacteroidetes,
- Actinobacteria,
- Proteobacteria.
Dominują dwie grupy: Firmicutes i Bacteroidetes. Faktyczny skład naszej mikrobioty jelitowej jest jednak unikalny dla każdego z nas i zależy od wielu czynników.
Mikrobiom – rola w organizmie
Nie bez przyczyny jelita nazywane są naszym „drugim mózgiem”. Ich właściwe funkcjonowanie ma wpływ nie tylko na trawienie. Mikrobiota jelitowa jest kluczowa dla naszego całego zdrowia – od przyswajania składników odżywczych z pożywienia, przez wsparcie systemu odpornościowego, aż po wpływanie na funkcjonowanie mózgu i nasze zachowanie.
Choć mikrobiom, różni się u każdego człowieka, to u każdego z nas pełni te same, kluczowe role – m.in.:
- Wsparcie w trawieniu: Mikroorganizmy jelitowe pomagają rozkładać złożone cząsteczki pokarmu, ułatwiając ich przyswajanie i wykorzystanie przez organizm oraz odpowiadają za syntezę ważnych witamin i składników odżywczych.
- Ochrona przed patogenami: Mikrobiom działa jak naturalna bariera, zapobiegając rozwojowi szkodliwych bakterii i wirusów.
- Regulacja układu odpornościowego: Mikrobiom ma ogromny wpływ na regulację odpowiedzi immunologicznej organizmu.
- Zdrowie skóry i paznokci: Drobnoustroje w mikrobiomie przyczyniają się do utrzymania dobrego stanu skóry i paznokci.
- Wpływ na rozwój i funkcjonowanie mózgu: Mikrobiom ma kluczowe znaczenie dla modulowania rozwoju mózgu oraz prawidłowego działania osi mózgowo-jelitowej, co wpływa na nasze zachowanie i samopoczucie.
Przyjrzyjmy się tym funkcjom bliżej.
Rola mikrobiomu w trawieniu
Mikrobiom jelitowy odgrywa kluczową rolę w procesach związanych z trawieniem.
Po pierwsze mikrobiom jelitowy jest niezbędny do syntezy kluczowych witamin, takich jak witaminy z grupy B (tiamina, biotyna, kwas foliowy) oraz witamina K, odgrywających ważne role w wielu funkcjach życiowych, w tym w metabolizmie energetycznym i krzepnięciu krwi.
Mikroorganizmy jelitowe pomagają również w absorpcji elektrolitów i soli mineralnych, takich jak sód, wapń, magnez czy potas, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, mięśni oraz wielu innych procesów biologicznych.
Mikrobiom bierze też udział w metabolizowaniu cholesterolu i bilirubiny, co ma bezpośredni wpływ na przemiany metaboliczne w organizmie, w tym na regulację poziomu cholesterolu we krwi i funkcje wątroby.
Zdrowa mikrobiota jelitowa chroni nas też przed kolonizacją przez bakterie chorobotwórcze, konkurujące o nisze ekologiczne i składniki pokarmowe, a także dezaktywuje toksyny powstające w jelitach oraz pomaga zwalczać mutagenne i kancerogenne związki chemiczne, co przyczynia się do zmniejszenia ryzyka rozwoju wielu chorób, w tym nowotworów.
Mikrobiom a odporność
Mikrobiom, zwłaszcza mikrobiota jelitowa, pełni również fundamentalną rolę w działaniu układu odpornościowego.
Jak mikrobiom łączy się z Twoim układem odpornościowym?
- Stanowi pierwszą linię obrony: Mikrobiota jelitowa tworzy tzw. odporność nieswoistą, będąc pierwszą linią obrony przed patogenami.
- Bierze udział w wykształcaniu układu odpornościowego: W pierwszych latach życia, gdy układ odpornościowy dziecka jest w fazie intensywnego rozwoju, mikroorganizmy jelitowe pomagają w wypracowaniu efektywnych strategii obronnych. To pozwala na budowanie specyficznej tolerancji immunologicznej, zmniejszając ryzyko nadmiernych reakcji alergicznych czy autoimmunologicznych.
- Pomaga w produkcji przeciwciał: Mikrobiom wspiera budowanie swoistej odporności poprzez pomoc w produkcji przeciwciał, które są dostosowane do konkretnego patogenu, umożliwiając jego precyzyjne rozpoznanie i zwalczanie.
- Reguluje reakcje zapalne: Mikrobiom przewodu pokarmowego wpływa na regulację reakcji zapalnych przez produkcję krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych. Związki te działają jako sygnały regulacyjne dla komórek immunologicznych, oddziałując na ich zdolność do kontrolowania odpowiedzi zapalnej.
Zdrowy mikrobiom jest kluczowy dla utrzymania równowagi wewnętrznej i zapobiegania przewlekłym stanom zapalnym.
Mikrobiota a otyłość – czy istnieje związek?
Współczesne badania coraz częściej wskazują na głęboki związek między mikrobiomem jelitowym a występowaniem chorób cywilizacyjnych, takich jak otyłość, cukrzyca typu 2 czy zespół metaboliczny. Nieprawidłowości w składzie i liczebności mikroorganizmów jelitowych, znane jako dysbioza jelitowa, są uważane za jeden z kluczowych czynników wpływających na rozwój tych stanów.
Zaburzenia w mikrobiocie jelitowej mogą przyczyniać się do rozwoju otyłości poprzez kilka mechanizmów:
- Pozyskiwanie energii z niestrawionych węglowodanów – flora bakteryjna jelit potrafi przetwarzać niestrawione węglowodany, takie jak skrobia oporna, na krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe. Te związki stanowią dodatkowe źródło energii dla organizmu, co może przyczyniać się do wzrostu masy ciała.
- Regulacja hormonów głodu i sytości: mikrobiota jelitowa może wpływać na działanie hormonów regulujących uczucie głodu i sytości, co wpływa na ilość spożywanego pokarmu i ostatecznie na masę ciała.
- Procesy zapalne o niskim stopniu nasilenia – związane są często ze zwiększoną przepuszczalnością bariery jelitowej.
Interesujące jest również to, że badania wykazały różnice w proporcjach bakterii jelitowych u osób otyłych i szczupłych.1 Za nadwagę odpowiadać może zwiększony udział bakterii z grupy Firmicutes w stosunku do Bacteroidetes. Bakterie z grupy Firmicutes są bardziej efektywne w metabolizowaniu składników pokarmowych, co prowadzi do dodatkowego dostarczania kalorii organizmowi i może przyczyniać się do wzrostu masy ciała.
Dodatkowo, badania kohortowe KOALA z 2002r. wykazały, że skład mikrobioty jelitowej we wczesnym dzieciństwie ma wpływ na masę ciała dzieci w późniejszych latach.2
Objawy i skutki dysbiozy jelitowej
Nasz gabinet dietetyczny w Łodzi coraz częściej odwiedzają osoby z problemem dysbiozy jelitowej. Jej symptomy mogą obejmować różne dolegliwości układu pokarmowego, takie jak gazy, zgaga, wzdęcia, zaparcia, biegunki oraz bóle brzucha. W dłuższej perspektywie dysbioza może prowadzić do spadku odporności, przewlekłego zmęczenia, gorszego samopoczucia oraz zwiększenia ryzyka chorób autoimmunologicznych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, a także nieswoistego zapalenia jelit, cukrzycy czy otyłości.
Dysbioza jelitowa wiąże się również z szeregiem chorób pozajelitowych, w tym alergiami, astmą, zespołem metabolicznym wraz z chorobami sercowo-naczyniowymi, cukrzycą typu I, a także chorobami układowymi związanymi z układem odpornościowym.
Dlatego zadbanie o przywrócenie równowagi mikrobiomu jelitowego jest niezwykle ważne.
Zobacz też: SIBO i zespół jelita drażliwego: poznaj dietę low FODMAP
Co wpływa na mikrobiom jelitowy?
Przyczyny dysbiozy jelitowej są różnorodne i obejmują między innymi:
- stosowanie leków: antybiotyków, inhibitorów pompy protonowej i niesteroidowych leków przeciwzapalnych;
- nieprawidłową dietę – ubogą w błonnik, a bogatą w wysokoprzetworzone produkty, słodycze, ciężkostrawne dania i alkohol;
- długotrwały stres – oddziałuje on na oś mózgowo-jelitową, co może prowadzić do dysbiozy;
- niehigieniczny tryb życia – w tym złą jakość snu, używki, palenie papierosów itp.
Zdrowy mikrobiom jelitowy jest kluczowy dla ogólnego zdrowia i samopoczucia. Przywrócenie jego równowagi jest często wymagające, dlatego – jak zawsze – lepiej zapobiegać niż leczyć.
A jak powinna wyglądać dieta na zdrowy mikrobiom jelitowy? O tym przeczytasz w kolejnym artykule.
Źródła:
- Ley RE, Bäckhed F, Turnbaugh P, Lozupone CA, Knight RD, Gordon JI. Obesity alters gut microbial ecology. Proc Natl Acad.Sci. USA. 2005;102:11070–11075.
- Scheepers L, Penders J, Mbakwa C i wsp.. The intestinal microbiota composition and weight development in children:the KOALA Birth Cohort Study. Int J Obes. 2015;39:16–25.
